نحوه نگارش صحیح فارسی

یکی از مشکلات رایج وب ایران عدم توجه نویسندگان به نحوه صحیح نگارش فارسی است. امروزه شاهد این هستیم که حتی بسیاری از خبرگزاری‌ها، سایت‌ها و برندهای معروف اینترنتی نگارش صحیح فارسی را رعایت نمی‌کنند.

از بزرگترین مشکلاتی که نگارش غلط ایجاد می‌کند می‌توان به افت محسوس رتبه سایت (از نظر سئو (SEO))، عدم رسایی متن و ترویج نگارش غلط در جامعه اشاره کرد.

تا چندی پیش شرکت جنگل هم از قافله عدم رعایت نگارش صحیح جدا نبود و کار به جایی رسید که من به عنوان مدیر عامل این مجموعه احساس خطر کردم. از اونجایی که در منابع فارسی اصول نگارشی صحیح به طور کامل موجود نیست و ما هم به خاطر جنبه استارت‌آپی شرکتمون، توان استخدام کارشناسان ادبیات فارسی رو نداریم من تصمیم گرفتم که خودم دست به کار بشم و از روی تجربه و سرکشی به منابع مختلف کم‌کم رفرنسی برای نگارش صحیح آماده کنم.

متن پیش‌رو بر همین اساس آماده شده و به مرور زمان تکمیل خواهد شد. این جزوه به هیچ وجه یک جزوه آکادمیک نیست و در اون سعی شده که به ساده‌ترین شکل ممکن اصول اولیه نگارش صحیح توضیح داده بشه.

قطعا فیدبک‌های شما می‌تونه کمک کنه که به مرور بتونیم این سند رو کامل‌تر کنیم.

  • قبل از شروع نگارش فارسی به «راست چین بودن» محیط ویرایشگر توجه می‌کنیم.

  • برای نگارش صحیح فارسی از کیبورد استاندارد فارسی در ویندوز و گنو/لینوکس استفاده می‌کنیم. این کیبورد به صورت پیش‌فرض در سیستم عامل گنو/لینوکس نصب است. همینطور در ورژن‌های جدید ویندوز (از ۸ و به بعد) قابل فعال‌سازی در این سیستم عامل نیز است.

  • در جملات از «می‌باشد» و «نمی‌باشد» استفاده نمی‌کنیم. معادل این کلمات به ترتیب «است» و «نیست» است.

  • در نگارش صحیح فارسی هیچ‌گاه پیشوندها و پسوندها به صورت چسبیده نوشته نمی‌شوند. مثلاً: نمیشوند، میروم، جنگلها، پرندهگان، طراحیها، آنها و… همگی غلط هستند.

  • برای نوشتن پیشوندها و پسوندها به صورت جداگانه، چنانچه حروف دو بخش به صورت پیش‌فرض احتمال چسبیدن به هم را داشته باشند برای جداسازی آن‌ها از نیم فاصله استفاده می‌کنیم. مثلاً: می‌رسم، نمی‌خورم، گله‌ها، سبزه‌زار‌ها، طراحی‌ها، آن‌ها و… همگی درست هستند.

  • برای درج نیم فاصله در کیبورد استاندارد فارسی از Shift + Space استفاده می‌کنیم.

  • در هنگام استفاده از کاراکترها (نظیر . ! ؟ ، … : ؛) باید به این نکته توجه کرد که آن‌ها بدون هیچ فاصله‌ای به کلمه قبل از خود می‌چسبند. همینطور پس از آن‌ها همیشه یک فاصله وجود دارد.

  • چنانچه در متن از کلمات و یا عباراتی به زبانی دیگر استفاده شده بود حتماً در نخستین جایی که از آن کلمات و یا عبارات استفاده می‌کنیم باید معادل آن به زبان اصلی در درون پرانتز و بلافاصله پس از استفاده درج شود. مثلاً جملات زیر را در نظر بگیرید:

    • پردازنده و رم (RAM) رایانه حتماً باید با هم سازگاری داشته باشند.

    • جی. کی. رولینگ (J. K. Rowling) خالق مجموعه داستان‌های هری پاتر (Harry Potter) در مصاحبه اخیر خود با بی بی سی (BBC) از قصد خود در خصوص نوشتن سری جدیدی از داستان‌ها خبر داد.

    • نوروزبل (نؤرۊزبل) عید باستانی مردم خطه کاسپین است.

  • چنانچه در متن از کلمات و یا عبارتی به زبان فارسی استفاده شود که معادل غیر فارسی آن مفهوم را به شکل بهتری برساند، معادل غیر فارسی در هنگام نخستین استفاده در درون پرانتز نوشته می‌شود. مثلاً جملات زیر را در نظر بگیرید:

    • راهنمای فایل (File Directory) یکی از روش‌های رایج دسترسی به فایل‌ها در سیستم عامل‌ها است.

    • طراحی رابط کاربری (UI) و تجربه کاربری (UX) دو مقوله جدا از هم هستند.

    • آیت الله احسانبخش صدام حسین را به سرنگونی هواپیماهایش به وسیله «چوبی که با آن میوه از درخت ‌می‌چینیم» (کردخاله) تهدید کرد!

  • چنانچه در متن از عبارات مخفف (فارسی و یا غیر فارسی) استفاده کرده باشیم در نخستین استفاده حتماً باید عبارت کامل در درون پرانتز درج شود. مثلاً جملات زیر را در نظر بگیرید:

    • هری پاتر سمج (سطوح مقدماتی جادوگری) را به خوبی پشت سر گذاشت.

    • جَک (JAC (Jangal Accounts)) سیستم یکپارچه‌ای برای مدیریت حساب‌های کاربری در سرویس‌های گوناگون است که توسط شرکت جنگل ساخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

  • هرگاه در متن نیاز به درج توضیحات تکمیلی باشد از پرانتز استفاده می‌کنیم. مثلا:

    • جنگل (شرکت جنگل افزار کاسپین (با مسئولیت محدود)) بزرگترین تولید کننده نرم‌افزار در شمال کشور است.

  • متن باید دارای افعالی یکپارچه باشد. این بدان معناست که فعل‌های خبری متن همگی باید دارای یک نقش باشند. مثلاً اگر در حال نوشتن متن دستور پخت یک غذا باشیم، عبارت زیر غلط خواهد بود:

    • برای سرخ کردن نیمرو ابتدا باید تخم‌مرغ‌ها را در ظرفی شکست و هم زد. سپس کمی نمک به آن اضافه می‌کنیم.

  • متن باید دارای لحنی یکپارچه باشد. مثلاً اگر در قسمتی از متن از زبان محاوره استفاده کردیم در جای دیگر نباشد از زبان کتابی صحبت کنیم. مثلاً ۲ جمله اول هر دو درست هستند ولی جمله سوم غلط است.

    • علی اومد و بهم گفتش که عمو حسن داره از لاهیجان میاد! (صحیح)

    • علی آمد و به من گفت که عمو حسن در حال آمدن از لاهیجان است. (صحیح)

    • علی اومد و بهم گفت که عمو حسن داره از لاهیجان می‌آید. (غلط)

  • در متن هرجا که لازم باشد به مهم بودن بخشی خاص اشاره شود آن را بلد (Bold) می‌کنیم. مثال:

    • آوردن ماشین حساب در امتحان ریاضی مهندسی ممنوع نیست.

  • در پاراگراف‌های موجود در متن باید سعی شود که تا جایی که امکان دارد در جملات پشت سر هم از کلمات یکسان استفاده نشود. مثلاً متن زیر به خاطر تکرار کلمات یکسان (در این مثال رشت و است) متن زیبایی نیست:

    • رشت مرکز استان گیلان است. رشت پر جمعیت‌ترین شهر جنوب دریای کاسپین است. رشت ملقب به نام «شهر باران‌های نقره‌ای» است.

  • چنانچه در متن بخواهیم یکپارچگی عبارتی را نشان دهیم آن را درون «» قرار می‌دهیم. این کار برای سهولت خواندن متن انجام می‌شود.

  • چنانچه در متن بخواهیم که جمله‌ای را نقل قول کنیم آن را در درون «» قرار می‌دهیم. اگر متن نقل قول شده بیشتر از یک جمله بود به غیر از استفاده از علامت فوق از فونتی کوچکتر و یا اتالیک (Italic) استفاده می‌شود.

  • در محیط وب اگر در متن از کلمات و یا عباراتی استفاده شود که توضیحاتی مفصل از آن در جایی دیگر موجود باشد، آن کلمات و یا عبارات را به همان جایی که توضیحات مفصل آن وجود دارد پیوند (Link) می‌کنیم.

  • در هنگام لینک کردن عبارات در وب چنانچه لینک مورد نظر خارج از آدرسی خارج از سایت خودمان باشد حتماً باید لینک در تبی (Tab) جداگانه باز شود.

  • در هنگام لینک کردن عبارات حتماً برای آن عنوانی (Title) در نظر می‌گیریم. این عنوان زمانی که ماوس بر روی لینک قرار بگیرد نمایش داده می‌شود. این عنوان باید متنی باشد که توضیحات بیشتر را در مورد لینک بدهد. مثلاً اگر کلمه رشت را به صفحه ویکی‌پدیا فارسی رشت لینک کرده‌ایم یکی از عنوان‌های مناسب می‌تواند «در مورد رشت در ویکی‌پدیا فارسی بیشتر بخوانیدباشد.

  • چنانچه در محیط وب متنی را از جایی نقل و قول (و یا کپی) کردیم حتماً باید در صفحه خودمان به آن مطلب لینک بدهیم. این لینک می‌تواند درون متنی باشد و یا اینکه در انتهای متن‌مان به عنوان منبع ذکر شود.

  • در وب چنانچه مایل به استفاده از تصاویر در متن‌مان بودیم حتماً مسأله اندازه (حجم)‌آن را در نظر می‌گیریم. معمولاً از تصاویر با حجم پایین در درون متن استفاده می‌شود و اگر لازم بود که خواننده به تصویر با اندازه اصلی دسترسی داشته باشد معمولاً این تصویر به تصویر کم حجم موجود در متن لینک می‌شود.

  • در نوشتن مطالب از فونت‌های عجیب و غیر استاندارد و یا اندازه‌های بسیار بزرگ/کوچک استفاده نمی‌کنیم. همینطور حتی‌الامکان رنگ‌های پیش‌فرض را تغییر نمی‌دهیم. (مگر اینکه واقعاً در مواردی خاص نیاز به این کار باشد.)

  • کاراکترهای اعداد در زبان‌ فارسی با زبان‌هایی نظیر انگلیسی و عربی کاملاً متفاوت است. در نگارش فارسی فقط و فقط از کاراکترهای فارسی اعداد استفاده می‌کنیم. این کاراکترها ۱۲۳۴۵۶۷۸۹۰ هستند. تنها زمانی مجاز به استفاده از کاراکترهای اعداد انگلیسی و عربی هستیم که در حال ذکر معادل‌های غیر فارسی باشیم. مثلا:

    • فایل ام پی تری (MP3) یکی از فرمت‌های رایج موسیقی است.

    • ام فور (M4) یکی از اسلحه‌های رایج بازی کانتر است.

  • در لیست‌ها اعداد شماره‌گذاری را به صورت دستی وارد نمی‌کنیم! برای این کار از ابزار تعبیه شده در محیط نگارش استفاده می‌کنیم. (همینطور در لیست‌های غیر مرتب نیز کاراکترهای شروع کننده پاراگراف را دستی وارد نمی‌کنیم.)

  • در نگارش جدید فارسی از ی مالکیت استفاده نمی‌شود. مثلاً عبارات زیر همگی غلط هستند:

    • خانه‌ی ما

    • علاقه‌ی مفرط

    • پذیرنده‌ی جدید

  • برخی از کاراکترها نظیر ی و ک در فارسی متفاوت با عربی است. در نگارش فارسی دقت می‌کنیم که از کاراکترهای عربی استفاده نکنیم.

  • برای خوانایی متن و بالا بردن درک مطلب از پاراگراف‌ استفاده می‌کنیم. هر پاراگراف متشکل از یک یا چند جمله است که نزدیکی محتوایی دارند. پس از اتمام پاراگراف فارغ از اینکه جمله نهایی در کجا به پایان رسیده است به خط بعدی می‌رویم.

  • پس از انتشار مطلب در محیط وب چنانچه پس از گذشت مدتی طولانی قسمتی از متن با حقایق روز متفاوت بود بر روی آن خط می‌کشیم. همچنین اگر لازم بود بخشی را به عنوان اصلاحیه اضافه می‌کنیم. متن زیر را در نظر بگیرید:

    • ویندوز اکس پی (XP) در حال حاضر جدیدترین سیستم عامل ساخته شده توسط شرکت مایکروسافت (Microsoft) است. یکی از ویژگی‌های جدید افزوده شده به این سیستم عامل ظاهر بسیار زیبای آن است.

    • حال این متن را پس از گذشت چند سال به شکل زیر تغییر می‌دهیم:

    • ویندوز اکس پی (XP) در حال حاضر جدیدترین سیستم عامل ساخته شده توسط شرکت مایکروسافت (Microsoft) است. (در حال حاضر ویندوز ۱۰ جدیدترین سیستم عامل مایکروسافت است.) یکی از ویژگی‌های جدید افزوده شده به این سیستم عامل ظاهر بسیار زیبای آن است.

  • اگر در متن در حال توضیح موضوع خاصی هستیم بهتر است که در جاهایی از معادل‌های مترادف آن موضوع استفاده کنیم. مثلاً اگر در حال معرفی یک نرم‌افزار هستیم می‌توانیم برای اشاره به آن از کلماتی نظیر نرم افزار، برنامه، اپ و اپلیکیشن استفاده کنیم.

  • به طور کلی در متن از کلمات و عباراتی که از زبان دیگری آمده‌اند استفاده نمی‌کنیم ولی این مسأله نباید باعث کاهش خوانایی و مفهوم متن شود.

  • ساده نویسی یکی از اصول اصلی نگارش است. اینکه از چه مجموعه از کلمات و عباراتی در متن‌مان استفاده کنیم بستگی به سطح خوانندگان‌مان دارد. مثلاً اگر در حال نوشتن یک متن برای برنامه نویسان هستیم به راحتی می‌توانیم از کلماتی نظیر UX و UI و.. استفاده کنیم ولی استفاده از این کلمات در یک متن عمومی توصیه نمی‌شود و در صورت استفاده حتماً باید معانی آن‌ها به صورت کامل در درون پرانتز و یا پاورقی درج شود.

  • چنانچه در متن نیاز به درج جمله و یا عبارتی به زبانی غیر از فارسی داشتیم. آن جمله و عبارت را با قواعد خود همان زبان درج می‌کنیم.

اگر مایل به آشنایی به شیوه نگارش صحیح گیلکی هستید این مطلب را بخوانید.

9 دیدگاه‌ “نحوه نگارش صحیح فارسی

  1. سلام مطالب تون مفید بود.
    سوال:
    برای اضافه کردن ش به آخر کلمات از اش استفاده می شود یا خیر؟
    مثال:
    چشمانش درست است ؟ یا چشمان اش
    زیباییش درست است یا زیبایی اش
    لطفا راهنمایی فرمایید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *